Przyszłość to wyzwanie czy wielka niewiadoma? Czego potrzeba, aby móc ją zaplanować? Od czego zacząć planowanie przyszłości? W ramach Programu Rozwoju Bibliotek zrealizowaliśmy projekt pt. “Scenariusze przyszłości bibliotek”, zainspirowany ciekawością, jak może wyglądać przyszłość bibliotek w Polsce oraz potrzebą dyskusji o niej.

IDEA

Projekt był próbą – podjętą przez kilkunastu ekspertów z kilku dziedzin, w tym bibliotekarzy, dziennikarzy, działaczy społecznych, medioznawcy, literaturoznawcy, filozofki, socjolożki, architektki oraz dyrektorki regionalnej instytucji kultury – odpowiedzi na pytania:

• Jakie są podstawowe funkcje bibliotek i jak ulegają one zmianie pod wpływem ogólnoświatowych trendów?
• Jakie zmiany społeczne, kulturowe i technologiczne wyznaczają obecnie przyszłość świata oraz, które z nich definiują kształt przyszłych bibliotek?
• Jak mogą wyglądać biblioteki za kilkadziesiąt lat?

METODA

Tworząc scenariusze korzystaliśmy z metody foresight, która używana jest do wyznaczania kierunków rozwoju całych państw (takich jak Japonia), poszczególnych branży gospodarki (ze szczególnym uwzględnieniem nowych technologii) czy regionów geograficznych. Również w Polsce poszczególne województwa tworzą foresighty regionalne. Coraz częściej tej metody używa się w refleksji nad zmianami społecznymi i kulturowymi.

Główna praca analityczna została wykonana podczas dwóch całodniowych warsztatów. Ich uzupełnieniem była ankieta przeprowadzona wśród uczestników warsztatów oraz osobno wśród bibliotekarek i bibliotekarzy uczestniczących w pierwszym kongresie bibliotek publicznych “Biblioteka: lubię to!”. Jej celem było zebranie w bardziej usystematyzowany sposób wiedzy na temat kluczowych trendów związanych z bibliotekami i ich działalnością.

Celem warsztatów było kolejno:

• określenie funkcji biblioteki, konieczne by móc zrozumieć nowe sposoby realizacji tych zadań w przyszłości oraz by zidentyfikować alternatywne instytucje, które mogą pełnić te same role (na zasadzie uzupełniania się lub konkurencji);
• zidentyfikowanie trendów wpływających na kształt społeczeństwa i kultury – a więc w szczególności bibliotek, ale też książek, ich społecznej roli oraz przemian ich formy – w perspektywie dwudziestu lat, a następnie określenie kierunku i natężenia zmian;
• wyłonienie trendów kluczowych, a następnie rozróżnienie procesów, co do kierunku których istnieje zgodność oraz tych, które należy uznać za czynniki niepewności, ponieważ nie jest możliwe jednoznaczne określenie ich charakteru;
• sformułowanie scenariuszy przyszłości bibliotek – alternatywnych wizji zależnych od tego, w jaki sposób rozwiną się dwa kluczowe czynniki niepewności.

SCENARIUSZE PRZYSZŁOŚCI BIBLIOTEK

Opierając się na metodzie foresight stworzyliśmy trzy alternatywne scenariusze pokazujące, jak mogą funkcjonować biblioteki w Polsce za 20 lat. Każdy ze scenariuszy – oparty na dwóch zidentyfikowanych kluczowych trendach – prezentuje wizję rozwoju Polski w perspektywie dwóch najbliższych dekad i na jej tle rysuje sytuację bibliotek publicznych. Ponieważ odległe w czasie wizje mogą wydawać się zbyt abstrakcyjne, dlatego towarzyszą im historie z życia użytkowników bibliotek.

Ważne jest, aby pamiętać, że prezentowane scenariusze są próbą zainicjowania dyskusji o kierunku zmian i rozwoju bibliotek – nie przypisujemy sobie zdolności magicznych, a tym samym prawa do wiedzy, jak będzie naprawdę. Wierzymy jednak, że rozmawiając o przyszłości, dajemy sobie szansę na jej współtworzenie.

DO POBRANIA:

Publikacja “Scenariusze przyszłości bibliotek” (pdf)